Sanskrit Sloka text in Devanagari, Gujarati, Kannada, Telugu , and English

||om tat sat||

સુંદરકાંડ.
અથ દ્વિપંચાશસ્સર્ગઃ||

તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા વાનરસ્ય મહાત્મનઃ|
આજ્ઞાપયત્ વધં તસ્ય રાવણઃ ક્રોથમૂર્ચિતઃ||1||

સ|| રાવણઃ મહાત્મનઃ વાનરસ્ય તસ્ય વચનં શ્રુત્વા ક્રોધમૂર્છિતઃ તસ્ય વધં આજ્ઞાપયત્||

Ravana, hearing the words of the great Vanara , overpowered with anger , ordered that he be killed.

વધે તસ્ય સમાજ્ઞપ્તે રાવણેન દુરાત્મના|
નિવેદિતવતો દૌત્યં નાનુમેને વિભીષણઃ||2||
તં રક્ષોધિપતિં ક્રુદ્ધં તચ્ચ કાર્યમુપસ્થિતમ્|
વિદિત્વા ચિંતયામાસ કાર્યં કાર્યવિધૌ સ્થિતઃ||3||
નિશ્ચિતાર્થઃ તતઃ સામ્ના પૂજ્ય શત્રુજિદગ્રજમ્|
ઉવાચ હિત મત્યર્થં વાક્યં વાક્ય વિશારદઃ||4||

સ|| દુરાત્મના રાવણેન નિવેદિતવતઃ તસ્ય વધે સમાજ્ઞપ્તે વિભીષણઃ નાનુ મેને || કાર્યવિધૌ સ્થિતઃ તં રક્ષોધિપં કૃદ્ધં ઉપસ્થિતં તત્ કાર્યં ચ વિદિત્વા કાર્યં ચિંતયામાસ||તતઃ નિશ્ચિતાર્થઃ શત્રુજિત્ વાક્યવિશારદઃ પૂજ્યં અગ્રજં અત્યર્થં હિતં વાક્યં સામ્ના ઉવાચ||

Vibhishana did not agree with the wicked Ravana's order to kill the one who announced himself ( as a messenger). ( Vibhishana) The one who stands by the right course of action, having realized that the Rakshasa king was angry, started thinking about the course of action. Then the winner of enemies skilled in speech having made up his mind, spoke to his reverential elder in meaningful and wholesome manner.

ક્ષમસ્વ રોષં ત્યજરાક્ષસેંદ્ર
પ્રસીદમદ્વાક્ય મિદં શ્રુણુષ્વ|
વધં ન કુર્વંતિ પરાવરજ્ઞાઃ
દૂતસ્ય સંતો વસુધાધિપેન્દ્રાઃ||5||
રાજધર્મવિરુદ્ધં ચ લોકવૃત્તૈશ્ચ વિગર્હિતમ્|
તવ ચાસદૃશં વીર કપે રસ્ય પ્રમાપણમ્||6||

સ|| રાક્ષસેંદ્ર ક્ષમસ્વ | રોષં ત્યજ|| ઇદં મદ્વાક્યં શ્રુણૂસ્વ| વસુધાધિપેંદ્રાઃ પરાવરજ્ઞાઃ સંતઃ દૂતસ્ય વધં ન કુર્વંતિ||વીર કપેઃ પ્રમાપણં રાજધર્મવિરુદ્ધં ચ લોક વૃત્તૈશ્ચ ગર્હિતં | તવ ચ અસદૃશં ||

Oh King of Rakshasas ! Forgive him. Give up your anger. Please hear my words. Rulers of the earth , good men who know what is exalted and what is mean, do not kill a messenger. Oh Mighty one ! Killing this Vanara is against the right conduct of kings and is deprecated in diplomacy. It is unbecoming of you.

ધર્મજ્ઞશ્ચ કૃતજ્ઞશ્ચ રાજધર્મ વિશારદઃ|
પરાવરજ્ઞો ભૂતાનાં ત્વ મેવ પરમાર્થવિત્||7||
ગૃહ્યન્તે યદિ રોષેણ ત્વાદૃશોऽપિ વિપશ્ચિતઃ|
તતઃ શાસ્ત્રવિપશ્ચિત્ત્વં શ્રમ એવ હિ કેવલમ્||8||
તસ્માત્ પ્રસીદ શત્રુઘ્ન રાક્ષસેન્દ્ર દુરાસદ|
યુક્તાયુક્તં વિનિશ્ચિત્ય દૂત દણ્ડો વિધીયતામ્||9||

સ||ત્વમેવ ધર્મજ્ઞઃ ચ કૃતજ્ઞઃ ચ રાજધર્મવિશારદઃ ભૂતાનાં પરાવરજ્ઞઃ પરમાર્થવિત્ || ત્વાદૃશઃ વિચક્ષણઃ રોષેણ ગૃહ્યંતે તતઃ શાસ્ત્રવિપશ્ચિત્વં કેવલં શ્રમ એવ હિ || રાક્ષસેંદ્ર શત્રુઘ્ન દુરાસદ પ્રસીદ | તસ્માત્ યુક્તાયુક્તં વિનિશ્ચિત્ય દૂતઃ દણ્ડઃ વિધીયતામ્ ||

' You alone are the knower of Dharma. You have a sense of gratitude. You know the statecraft. You know the right and wrong practices among all beings, and the supreme truth. If a wise one like you is overpowered with anger then the study of scriptures is a fruitless exercise. Oh King ! Oh destroyer of foes ! Oh Unassailable one ! Calm down. Only after carefully considering what is proper and improper then impose the punishment on the messenger".

વિભીષણવચઃ શ્રુત્વા રાવણો રાક્ષસેશ્વરઃ|
રોષેણ મહતાssવિષ્ટો વાક્ય મુત્તરમબ્રવીત્||10||
ન પાપાનાં વધે પાપં વિદ્યતે શત્રુસૂદન|
તસ્માદેવં વધિષ્યામિ વાનરં પાપચારિણમ્||11||

સ|| રાક્ષસેશ્વરઃ રાવણઃ વિભીષણવચઃ શ્રુત્વા મહતા રોષેણ આવિષ્ટઃ ઉત્તરં વાક્યં અબ્રવીત્||શત્રુસૂદન પાપાનાં વધે પાપં ન વિદ્યતે| વાનરં પાપચારિણં તસ્માત્ એવં વધિષ્યામિ||

The king of Rakshasas Ravana hearing those words of Vibhishana , still overcome with anger replied to him. ' Oh Slayer of foes ! Killing sinners is not a sin. This Vanara is a sinner. So I shall have him killed'.

અધર્મમૂલં બહુદોષયુક્તં અનાર્યજુષ્ટં વચનમ્ નિશમ્ય|
ઉવાચ વાક્યં પરમાર્થતત્ત્વમ્ વિભીષણો બુદ્ધિમતાં વરિષ્ઠ||12||
પ્રસીદ લંકેશ્વર રાક્ષસેન્દ્ર ધર્માર્થ યુક્તં વચનં શ્રુણુષ્વ|
દૂતાન્ અવધ્યાન્ સમયેષુ રાજન્ સર્વેષુ સર્વત્ર વદન્તિ સન્તઃ||13||

સ|| વિભીષણઃ બુદ્ધિમતાં વરિષ્ઠઃ બહુદોષયુક્તં અધર્મમૂલં અનાર્ય જુષ્ટં વચનં નિશમ્ય પરમાર્થતત્વં વચનં ઉવાચ||રાક્ષસેંદ્ર લંકેશ્વર પ્રસીદ| ધર્માર્થ યુક્તં વચનં શ્રુણુસ્વ| રાજન્ સન્તઃ સર્વત્ર સર્વેષુ વદંતિ| સર્વેષુ સમયેષુ દૂતાન્ અવધ્યાન્ ||

Vibhishana foremost among the wise, hearing the unrighteous words which are false and unacceptable to noble souls, spoke words of supreme truth. ' Oh King ! Please calm down. Hear these words of Dharma and Artha. Oh King ! The knowledgeable people every where say this. At all times the messengers are not to be killed'.

અસંશયં શત્રુરયં પ્રવૃદ્ધઃ
કૃતં હ્યને નાપ્રિય મપ્રમેયમ્|
ન દૂતવધ્યાં પ્રવદન્તિ સંતો
દૂતસ્ય દૃષ્ટા બહવો હિ દણ્ડાઃ||14||
વૈરૂપ્યમંગેષુ કશાભિઘાતો
મૌણ્ડ્યં તથા લક્ષણ સન્નિપાતઃ|
એતાન્ હિ દૂતે પ્રવદન્તિ દણ્ડાન્
વધસ્તુ દૂતસ્ય ન નઃ શ્રુતોऽપિ||15||

સ|| અયં શત્રુઃ પ્રવૃદ્ધઃ અશંસયમ્ | અનેન અપ્રમેયં અપ્રિયં કૃતં હિ | સન્તઃ દૂતવધ્યામ્ ન પ્રવદન્તિ | દૂતસ્ય બહવઃ દણ્ડાઃ દૃષ્ટાઃ હિ ||અંગેષુ વૈરુધ્યં કશાભિઘાતઃ મૌણ્ડ્યં તથા લક્ષણ સન્નિપાતઃ એતત્ દૂતે દણ્ડાન્ પ્રવદંતિ| દૂતસ્ય વધસ્તુ શ્રુતઃ નાસ્તિ||

'Without a doubt this enemy has done a great harm. He has done incomparably unpleasant acts. The knowledgeable people do not talk of killing messengers. There are many punishments seen for the messengers. Deforming their limbs, flogging, shaving the head, similarly disfigurement, these are the punishments prescribed for a messenger. The killing of messenger is not heard'.

કથં ચ ધર્માર્થવીનીતબુદ્ધિઃ
પરાવરપ્રત્યયનિશ્ચિતાર્થઃ|
ભવદ્વિધઃ કોપવશે હિ તિષ્ઠત્
કોપન્ નિયચ્છન્તિ હિ સત્ત્વવન્તઃ||16||
ન ધર્મવેદે ન ચ લોકવૃત્તે
ન શાસ્ત્રબુદ્ધિ ગ્રહણેષુ ચાપિ|
વિદ્યેત કશ્ચિત્તવ વીર તુલ્યઃ
ત્વં હ્યુત્તમઃ સર્વ સુરાસુરાણામ્||17||

સ|| ધર્માર્થ વિનીત બુદ્ધિઃ પરાવરપ્રત્યય નિશ્ચિતાર્થઃ | ભવદ્વિધઃ કોપવસે કથં તિષ્ઠેત્ | સત્ત્વવંતઃ કોપં નિયચ્છન્તિ હિ ||વીર ધર્મવાદે તવ તુલ્યઃ કશ્ચિત્ ન | લોકવૃત્તે (તવ તુલ્યઃ) ન| શાસ્ત્રબુદ્ધિ ગ્રહણેષુચાપિ ન | ત્વં સર્વ સુર અસુરાણાં ઉત્તમઃ હિ||

' Those well versed in Dharma and Artha they decide about good and bad. Learned ones like you how can you be swayed by anger. Courageous one keep the anger under control. Oh Great warrior there is none to equal you in the discussion of Dharma. None in the conduct of affairs. None in grasping the essence of Sastras. You are the best among all Suras and Asuras'.

શૂરેણ વીરેણ નિશાચરેંદ્ર સુરાસુરાણામપિ દુર્જયેન|
ત્વયા પ્રગલ્ભાઃ સૌરદૈત્યસંઘાઃ જિતાસ્ચ યુદ્ધેષ્વકૃત્ નરેંદ્રાઃ||
ન ચાપ્યસ્ય કપેર્ઘાતે કંચિત્પશ્યામ્યહં ગુણમ્|
તે ષ્વયં પાત્યતાં દણ્ડોયૈરયં પ્રેષિતઃ કપિઃ||18||

સ|| નિશાચરેંદ્ર શૂરેણ વીરેણ સુરાસુરાણાં અપિ ત્વયા દુર્જયેન| પ્રગલ્ભાઃ સુરદૈત્ય સંઘાઃ નરેંદ્રાઃ યુદ્ધેષુ અસકૃત્ જિતાઃ ચ||અસ્ય કપેઃ ઘાતે અહં કિંચિત્ ગુણં ન પશ્યામિ | અયં દણ્ડઃ યૈઃ અયં કપિઃ પ્રેષિતઃ તેષુ પાત્યતાં||

'Oh Lord of night beings ! You are invincible by the brave , by the courageous, by Suras and Asuras. Hosts of loud mouthed Suras and Daityas have been won over by you repeatedly. I am not seeing any merit in killing this Vanara. This punishment has to be on those by whom he was sent'.

સાધુર્વાયદિ વાsસાધુઃ પરૈરેષ સમર્પિતઃ|
બ્રુવન્પરાર્થં પરવાન્ ન દૂતો વધ મર્હતિ||19||
અપિચાસ્મિન્હતે રાજન્ નાન્યં પશ્યામિ ખેચરમ્|
ઇહ યઃ પુનરાગચ્છેત્ પરં પારં મહોદધેઃ||20||
તસ્માન્નાસ્ય વધે યત્નઃ કાર્યઃ પરપુરંજયઃ|
ભવાન્ સેંદ્રેષુ દેવેષુ યત્ન માસ્થાતુ મર્હતિ||21||

સ||સાધુઃ વા અસાધુઃ યદિ એષ પરૈઃ સમર્પિતઃ| પરાર્થં બ્રુવન્ પરવાન્ દૂતઃ વધં ન અર્હતિ||રાજન્ અપિ ચ અસ્મિન્ હતે યઃ મહોદધેઃ પરં પારં પુનઃ ઇહ આગચ્છેત્ અન્યં ખેચરં ન પશ્યામિ||પરપુંજય તસ્માત્ અસ્ય વધે યત્નઃ ન કાર્યઃ | ભવાન્ સેન્દ્રેષુ દેવેષુ યત્નં અસ્થાતું અર્હતિ||

' Good or bad he was sent by others. Speaking for others, the messenger does not deserve to be killed. Oh King ! Supposing he is killed , I do not see another creature who can cross the great ocean and come through the skies here. Oh Hero who can conquer citadels of enemies ! So effort in killing him should not be made. You are fit to fight against Devas including Indra '.

અસ્મિન્વિશિષ્ટે ન હિ દૂત મન્યં
પશ્યામિ યસ્તૌ રાજપુત્ત્રૌ|
યુદ્ધાય યુદ્ધપ્રિયાય દુર્વિનીતા
વુદ્યોજયે દીર્ઘપથાવરુદ્ધૌ||22||
પરાક્રમોત્સાહ મનસ્વિનાં ચ
સુરાસુરાણામપિ દુર્જયેવ|
ત્વયા મનો નન્દન નૈરૃતાનામ્
યુદ્ધાયતિર્નાશયિતું ન યુક્તા||23||

સ|| યુધપ્રિય અસ્મિન્ વિનષ્ટે દુર્વિનીતૌ દીર્ઘપરાવરુદ્ધૌ તૌ નરરાજપુત્રૌ યઃ યુદ્ધાય ઉજ્યોજયેત્ અન્યં દૂતં ન પશ્યામિ હિ ||નૈતાનાં મનોનન્દન પરાક્રમોત્સાહમનસ્વિનાં ચ સુરાસુરાણાં અપિ દુર્જયેન ત્વયા યુદ્ધાયતિઃ નાશયિતું ન યુક્તા ||

'Oh Lover of war! If he is slain , I do not see anybody who can incite those two ill mannered princes who are obstructed from reaching this place ( to come here) . Delight of Rakshasas ! Invincible for all those endowed with vigor and valor or ( invincible) even for the Suras and Asuras, it is not proper for you lose a chance for war ( with those two princes)'.

હિતાશ્ચ શૂરાશ્ચ સમાહિતાશ્ચ
કુલેષુ જાતાશ્ચ મહાગુણેષુ|
મનસ્વિનઃ શસ્ત્રભૃતાં વરિષ્ટાઃ
કોટ્યગ્રતસ્તે સુભૃતાશ્ચ યોધાઃ||24||
ત દેક દેશેન બલસ્ય તાવત્
કેચિત્તવાsદેશકૃતોsભિયાસ્તુ|
તૌ રાજપુત્ત્રૌ વિનિગૃહ્ય મૂઢૌ
પરેષુ તે ભાવયિતું પ્રભાવમ્||25||

સ|| હિતાશ્ચ શૂરાશ્ચ સમાહિતાશ્ચ મહાગુણેષુ કુલેષુ જાતાઃ મનસ્વિનઃ શસ્ત્રભૃતાં વશિષ્ટાઃ સુભૃતાશ્ચ યોધાઃ કોટ્યગ્રતઃ||તત્ તવ આદેશકૃતઃ કેચિત્ બલસ્ય એકદેશેન મૂઢૌ તૌ રાજપુત્રૌ વિનિગૃહ્ય તે પ્રભાવં ભાવયિતું અભિયાંતુ ||

'You have well wishers, well established courageous ones, intellectuals born in noted families with good qualities, well paid wielders of weapons, in your presence. By your order let some powerful ones with one part (of the army) march out for war and capture the two princes exhibiting your power among your enemies '.

નિશાચરણામધિપોऽનુજસ્ય
વિભીષણસ્યોત્તમ વાક્યમિષ્ટમ્|
જગ્રાહ બુદ્દ્યા સુરલોકશત્રુ
ર્મહાબલો રાક્ષસરાજમુખ્યઃ||26||

સ|| નિશાચરાણાં સુરલોકશત્રુઃ મહાબલઃ રાક્ષસરાજમુખ્યઃ અનુજસ્ય વિભીષણસ્ય ઇષ્ટં ઉત્તમવાક્યં બુદ્ધ્યા જગ્રાહ||

The mighty chief among the Rakshasas, the king of night roamers and enemy of gods accepted the words of excellent advice from Vibhishana.

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુંદરકાંડે દ્વિપંચાશસ્સર્ગઃ ||

Thus ends Sarga fifty two of Sundarakanda in Ramayana the first poem ever composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki

||ఓమ్ తత్ సత్||